Ελληνόσπηλιος

Σπήλαιο στον νομό Χανίων, κοντά στον οικισμό Αφράτα. Βρίσκεται σε απόσταση 2 χλμ. από τον οικισμό, στην απότομη ανατολική ακτή του ακρωτηρίου Σπάθα. Έχει μεγάλη και επιβλητική είσοδο και δάπεδο σχεδόν οριζόντιο. Σε απόσταση περίπου 15 μ. από την είσοδο, υψώνεται πέτρινος όγκος από το δάπεδο έως την οροφή, ο οποίος σχηματίζει δύο διαδρόμους αριστερά και δεξιά. Πιο βαθιά οι διάδρομοι αυτοί ενώνονται δημιουργώντας τη λεγόμενη αίθουσα των τάφων, διαστάσεων 7 x 10 μ. και ύψους 4 μ. Η αίθουσα συνεχίζεται προς τα δυτικά, διακοσμημένη με σταλακτίτες. Το συνολικό μήκος του σπηλαίου είναι 85 μ., το μήκος των διαδρόμων 160 μ. και το ύψος από 0,50 μ. έως 2,50 μ. Το σπήλαιο διαθέτει πλούσιο διάκοσμο από σταλακτίτες και σταλαγμίτες. Σε ορισμένα σημεία υπάρχουν κοιλώματα με νερό, στο οποίο επιπλέουν φυσαλίδες από ασβεστούχα ύλη, που θεωρούνται σπάνιο λιθωματικό υλικό. Με την παραμικρή αναταραχή του νερού οι φυσαλίδες σπάζουν, με κρότο όμοιο με αυτόν που παράγεται από το σκίσιμο υφάσματος. Σε διάφορα σημεία του σπηλαίου βρίσκονται οστά ανθρώπων και ζώων. Στην αίθουσα των τάφων, η Αγγλίδα παλαιοντολόγος Ν. Μπέιτ ανακάλυψε τάφους. Αποκαλύφθηκαν επίσης νεολιθικά και υπονεολιθικά όστρακα αγγείων. Το κυριότερο εύρημα του σπηλαίου είναι το κρανίο νεογνού ανθρώπου, που έζησε πριν από 20.000-25.000 χρόνια. Το εύρημα αυτό βεβαιώνει ότι η Κρήτη κατοικήθηκε από τη μεσολιθική εποχή. Την άποψη αυτή αμφισβήτησε ο Γερμανός αρχαιολόγος Ζίγκφριντ Κους, που ισχυρίζεται ότι πρόκειται για κρανίο κρητικού ελαφιού.